Η ΛΙΣΤΑ ΤΗΣ ΝΤΡΟΠΗΣ: 17 ΧΡΟΝΙΑ ΜΕΤΑ

Πείτε με κομπλεξικό. Και πικρόχολο μέχρι αηδίας. Επιμένω, όμως, να επανεξετάζω ταινίες μετά το πέρας κάποιων χρόνων, πολύ περισσότερο όταν αυτές τις έκρινα υπέρ το δέον αρνητικά στην πρώτη τους προβολή.
Τη Λίστα του Σίντλερ, προφανώς λόγω ηλικίας, δεν την είχα δεί στην κινηματογραφική της προβολή το 1993. Την είδα αρκετό καιρό αργότερα, σε βίντεο. Ημουν, ως τότε, δηλωμένος φαν του Σπίλμπεργκ. Εννοώ, φυσικά, τον Σπίλμπεργκ του Jaws, των Κυνηγών της Χαμένης Κιβωτού, του Ε.Τ., των Στενών Επαφών Τρίτου Τύπου. Οντας, σαφώς, μικρό παιδί, αγαπούσα το παιδί που έκρυβε κι αυτός μέσα του. Το κακό ήταν οτι αποφάσισε να μεγαλώσει απότομα. Οχι για προσωπική λύτρωση, ούτε για την "προσγείωση" σε μια ενήλικη, κυνική κοινωνία. Αλλά για το χατήρι μιας στάλας ματαιοδοξίας, για ενα χρυσό αγαλματάκι, για μια "ευπρεπή" αναγνώριση. Αν του έλειπαν τα λεφτά, θα τα προσέθετα κι αυτά.

Βλέποντας λοιπόν ξανά, την ταινία για την οποία ο ίδιος δήλωσε πως θα ήθελε να τον θυμούνται πέρα απο κάθε άλλη (φτύνοντας κατάμουτρα όλο το προηγούμενό του έργο, το οποίο και τον καθιέρωσε), συνειδητοποίησα, δυστυχώς, οτι σε εκείνη την "τρυφερή" ηλικία δεν είχα κάνει λάθος. Η Λίστα του Σίντλερ είναι απο το πρώτο της λεπτό μέχρι το 194ο της μια ταινία-ύμνος στην ευκολία των πάντων. Και κυριότερα, πόσο εύκολα μανουβράρεις τη συνείδηση του θεατή που έχεις απέναντί σου. Και ειδικά αν ΔΕΝ είναι Εβραίος. Ωστόσο, για να συνειδητοποιήσεις πλήρως τί ακριβώς "τρέχει" με τη συγκεκριμένη ταινία, πρέπει να δώσεις βάρος σε τρία πράγματα:

1) Η εικόνα. Ο Σπίλμπεργκ ήταν ανέκαθεν μέγας "έμπορος" των εικόνων, μάστορας στο είδος του, εξαιρετικός αφηγητής. Βέβαια, άλλο να αφηγείσαι την ιστορία μιας φιλίας ενός αγοριού κι ενός εξωγήινου κι άλλο μια ιστορία θανάτου, βάναυση και αιματοβαμμένη. Οταν ο Σπίλμπεργκ παίρνει το "σοβαρό" του ύφος, καλύτερα να φυλάγεσαι! Κάμερα στο χέρι και στιλ ντοκιμαντερίστικο. Χιλιάδες κομπάρσοι να σφαγιάζονται ανηλεώς απο καρικατούρες Ναζί, να πυροβολούνται εξ επαφής, να εξευτελίζονται και να θανατώνονται χωρίς προφανή λόγο και αιτία. Το παράλογο του πολέμου; Δε νομίζω! Οταν η Ιστορία έχει καταγράψει τη ΛΟΓΙΚΗ που υπήρχε πίσω απο το σχέδιο του Χίτλερ για την εξόντωση των Εβραίων (κι όταν λέω λογική, μην παρεξηγηθώ, απλά είναι γνωστό οτι ο Χίτλερ ήξερε πολύ καλά γιατί ήθελε τους Εβραίους εξαφανισμένους απο προσώπου γης), δε χρειάζεται κανένας Σπίλμπεργκ για να την ξαναγράψει. Σημασία, όμως, έχει το αποτέλεσμα. Οταν προκαλείς το συναίσθημα του θεατή βάζοντάς τον στη εξαιρετικά δύσκολη θέση να παρακολουθήσει σκηνές όπως το μαζικό κάψιμο πτωμάτων υπο τη συνοδεία ενός αποσπάσματος απο το "Ρέκβιεμ" του Μότσαρτ ή το κυνηγητό στα γκέτο της Κρακοβίας υπο τη συνοδεία, κι αυτό, ενός μελοδραματικού yiddish τραγουδιού (η περιβόητη σκηνή με το κοριτσάκι με το κόκκινο παλτό), τότε είσαι χειριστής του συναισθήματος κι όχι, απλά, συναισθηματικός. Με το ζόρι να κλάψω; Είμαι τόσο αφελής που πρέπει να δω πτώματα να καίγονται μπροστά στη μούρη μου με τον "βαρύ" Μότσαρτ απο πίσω για να καταλάβω οτι επρόκειτο περί κτηνωδίας; Ευτυχώς που ο Σπίλμπεργκ δεν είναι ηλίθιος, ώστε να μπορεί να θεωρεί με ευκολία οτι είμαστε εμείς! Ο συνδυασμός όλων αυτών των εικόνων, συνδυασμένων με τις αντίστοιχες γραφικότητες των ίδιων των χαρακτήρων (και Εβραίων και Γερμανών) μπορεί να σου βγάλει μόνο ένα συναίσθημα: αυτό της έντονης ενόχλησης, οτι αυτό που παρακολουθείς προσπαθεί με κάθε μέσο και τεχνική να σου βγάλει με το τσιγκέλι αυτά που ΕΚΕΙΝΟ επιβάλλει κατά τη διάρκειά του.


2) Το Ολοκαύτωμα. Γιατί να γυριστεί εξ αρχής μια ταινία με αυτό το θέμα; Ο Σπίλμπεργκ είχε δηλώσει σε μια συνέντευξη της εποχής, οτι γύρισε τη Λίστα του Σίντλερ για να "μην ξεχάσει ο κόσμος το Ολοκαύτωμα". Αλλη μια γελοία παρατήρηση: ακόμα και όλος ο πλανήτης να ήταν γεμάτος νεοναζί, το Ολοκαύτωμα δε γίνεται να ξεχαστεί γιατί είναι ΙΣΤΟΡΙΑ. Οπότε, ο Σπίλμπεργκ στηρίχτηκε για άλλη μια φορά στις πλάτες της, κάνοντας κηδεία με ξένα κόλυβα. Το Ολοκαύτωμα ΔΕΝ είναι κατάκτησή του, είναι μια μελανή σελίδα στην Ιστορία του ανθρώπινου γένους και δε γεννάται αμφιβολία επ'αυτού. Το ζήτημα που τείθεται εδώ, όμως, είναι τί κέρδος είχε ο Σπίλμπεργκ με την ρεαλιστική (σχεδόν... δημοσιογραφικού χαρακτήρα) αποτύπωση του Ολοκαυτώματος στην ταινία του; Προφανώς, όχι αυτό που είχε δηλώσει τότε, αφού το ίδιο το σύστημα που τον έφερε εκεί που είναι "έτρωγε" για πολλά-πολλά χρόνια απο τα "έτοιμα" εκείνης της θηριωδίας. Οπως πολύ εύστοχα είχε πεί εκείνη την περίοδο ο Στάνλεϊ Κιούμπρικ "Το Ολοκαύτωμα ήταν μια ιστορία για την αποτυχία. Η Λίστα του Σίντλερ είναι μια ταινία για την επιτυχία". Σαφώς! Ο κεντρικός ήρωας καταφέρνει να σώσει μερικούς Εβραίους, την ίδια στιγμή που περίπου 6 εκατομμύρια (θεωρητικά...) σφαγιάστηκαν σε όλο τον κόσμο. Εμείς μαθαίνουμε για αυτή την "επιτυχία", χειροκροτούμε και κλαίμε ταυτοχρόνως και... σύμφωνα με το tagline της ταινίας "One who saves a life, saves the world entire"! Δηλαδή, γίναμε μάρτυρες ενός άτυπου... snuff film και στο τέλος κερδίσαμε...

3) Τα Οσκαρ. Δοκιμάστε να πετύχετε ενα βίντεο στο YouTube, όπου ο νεαρός Σπίλμπεργκ βρίσκεται με μια παρέα φίλων του, το 1976, σε ενα σπίτι και περιμένουν την ανακοίνωση των υποψηφιοτήτων για τα Οσκαρ του '75. Οταν ο "πιτσιρικάς" βλέπει τα Σαγόνια του Καρχαρία να προτείνονται για Καλύτερη Ταινία αλλά όχι για Σκηνοθεσία, απογοητεύεται τόσο που κρύβει το πρόσωπό του ψελλίζοντας "I wasn't nominated... I can't believe this.". Και μιλάμε για τη μόλις δεύτερη μεγάλου μήκους ταινία του! Δυστυχώς, όταν είσαι ματαιόδοξος άνθρωπος, όσο και να το κρύβεις, κάποια στιγμή θα σε κυριεύσει. Ο Σπίλμπεργκ έκτοτε έκανε πολλές προσπάθειες να κερδίσει το ρημάδι, αλλά έτρωγε συνεχώς πόρτα. Η Λίστα του Σίντλερ "βρωμούσε" ολόκληρη Οσκαρ. Το κυνηγούσε με τόση μανία, που αυτομάτως πολλές απο της σκηνές της ίδιας της ταινίας μοιάζουν κομμένες και ραμμένες για τα μέτρα της Ακαδημίας. Αυτή τη "λύσσα" για ενα Οσκαρ, ο Σπίλμπεργκ την έβγαλε με τον ποιό προφανή, "στημένο" αλλά και εξωφρενικά χυδαίο τρόπο. Και φυσικά, άλλα τόσα εκατομμύρια, που πάντα κάνουν καλό, ειδικά όταν την ίδια χρονιά έχεις φροντίσει να τα τσεπώσεις χοντρά με κάτι σαν... Jurassic Park.

Εν συνόλω, ο Σίντλερ είναι μια ταινία "κατασκευαστική". Δεν ξέρω αν ο σκοπός του Σπίλμπεργκ ήταν, εκτός των άλλων, να αφυπνίσει και τις συνειδήσεις μας. Προσωπικά, δε νομίζω οτι κάνενα θύμα του Ολοκαυτώματος, κανένας σύγχρονος Σίντλερ και κανένας Εβραίος δε δικαιώνεται απο μια τέτοια προστυχιά. Θαρρώ πως περισσότερο προσβάλλει το ήθος ενός θεατή, που έρχεται αντιμέτωπος με το έτσι θέλω με μια ζοφερή στιγμή της Ιστορίας, του επιβάλλεται να κλάψει και να θρηνήσει για τα ΠΑΝΤΑ και στο τέλος να αισθανθεί και αισιόδοξος για την πιθανότητα, και μόνο, ύπαρξης ενός... Οσκαρ Σίντλερ που θα σε σώσει εκεί που θα τον χρειαστείς. Ποιός θα αποφασίσει πώς θα χειριστώ εγώ τη συνείδησή μου; Ποιός θα αποφασίσει οτι έτσι έχουν τα πράγματα και τέλος; Ποιός θα με αναγκάσει να γίνω μάρτυρας μιας ανθρώπινης τραγωδίας; Σίγουρα, όχι ο Σπίλμπεργκ...

ΥΓ. Κάποιοι θα μου πούν οτι δεν έκρινα το έργο με "κινηματογραφικά" κριτήρια. Με ποιά; Χμμ... Απο το σύνολο αυτό της "αμαρτίας" θα έβγαζα μονάχα δύο κερδισμένους. Τον Γιάνους Καμίνσκι που έκανε "παπάδες" στο ασπρόμαυρο και τον Ρέιφ Φάινς που ήταν ο μόνος διασωθείς απο το μονόχρωμο σύνολο των ερμηνευτών. Κατά τα λοιπά, η ταινία, εκτός όλων όσων ανάφερα, ήταν εκνευριστικά μονότονη και επαναλαμβανόμενη, με σενάριο που απλά υπήρχε για να ανοιγοκλείνουν τα στόματά τους οι πρωταγωνιστές (ανάμεσα στους σκοτωμούς δηλαδή...) και μια αφόρητα μελό μουσική επένδυση του Γουίλιαμς, που καθιστά το τελικό αποτέλεσμα ακόμα πιο αφόρητο απο ο,τι είναι...

ΥΓ2. Αποτέλεσμα των 7 Οσκαρ και της κριτικής αποδοχής; Το Amistad, ο Στρατιώτης Ράιαν, το Μόναχο...